تخمدان چرخشی (Ovarian torsion) یک وضعیت پزشکی اورژانسی است که در آن تخمدان به دور ساقه خود می‌چرخد و باعث قطع شدن جریان خون به تخمدان و در برخی موارد به لوله فالوپ می‌شود. این وضعیت به دلیل انسداد جریان خون به تخمدان، می‌تواند منجر به آسیب جدی و حتی از دست دادن تخمدان شود. تشخیص و درمان سریع تخمدان چرخشی برای جلوگیری از عوارض جدی ضروری است.
علل تخمدان چرخشی
عوامل مختلفی می‌توانند خطر بروز تخمدان چرخشی را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- کیست‌های تخمدان:
- وجود کیست‌های بزرگ یا توده‌ها در تخمدان‌ها، وزن و حجم تخمدان را افزایش می‌دهد و احتمال چرخش آن را بیشتر می‌کند.
- تحریک تخمدان‌ها در درمان ناباروری:
- در زنان تحت درمان برای تحریک تخمک‌گذاری (به ویژه در روش‌هایی مانند IVF)، تخمدان‌ها ممکن است بزرگ شوند و ریسک چرخش آن‌ها بیشتر شود.
- بزرگی یا ناهنجاری در تخمدان:
- تخمدان‌های بزرگ‌تر از حد معمول، به‌ویژه در دوران بارداری یا در صورت وجود توده‌های خوش‌خیم، ممکن است بیشتر دچار چرخش شوند.
- بارداری:
- در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و آناتومیکی ممکن است باعث افزایش احتمال تخمدان چرخشی شود.
- تخمدان‌های تحرک‌پذیر:
- برخی از زنان به طور طبیعی دارای تخمدان‌هایی با تحرک بیشتر هستند که این نیز یک عامل خطر برای چرخش تخمدان محسوب می‌شود.
علائم تخمدان چرخشی
علائم تخمدان چرخشی ممکن است به طور ناگهانی و شدید ظاهر شوند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- درد شدید و ناگهانی در ناحیه لگن یا شکم: این درد معمولاً یک‌طرفه است (در سمت تخمدان آسیب‌دیده) و به صورت متناوب یا مداوم حس می‌شود.
- حالت تهوع و استفراغ: معمولاً به دلیل درد شدید همراه با چرخش تخمدان است.
- تب: ممکن است در صورت بروز نکروز یا آسیب به بافت تخمدان، تب ایجاد شود.
- تورم شکم: در مواردی که تخمدان بزرگ شده یا کیست وجود داشته باشد.
- درد در هنگام لمس ناحیه لگن: معمولاً با معاینه فیزیکی همراه است.
تشخیص
تشخیص تخمدان چرخشی به دلیل شباهت علائم آن با برخی دیگر از مشکلات حاد شکمی، چالش‌برانگیز است. روش‌های زیر به تشخیص کمک می‌کنند:
- سونوگرافی ترانس‌واژینال: سونوگرافی با داپلر می‌تواند کاهش جریان خون به تخمدان را نشان دهد و از این طریق به تشخیص کمک کند. این روش معمولاً اولین ابزار تشخیصی است.
- CT اسکن یا MRI: این تصاویر می‌توانند اطلاعات دقیق‌تری درباره تخمدان‌ها و میزان چرخش آن‌ها ارائه دهند.
- آزمایش خون: برای بررسی علائم التهاب یا عفونت مانند افزایش گلبول‌های سفید.
- لاپاراسکوپی تشخیصی: در برخی موارد، لاپاراسکوپی برای مشاهده مستقیم تخمدان‌ها و تأیید تشخیص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان تخمدان چرخشی
تخمدان چرخشی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان سریع دارد. هدف درمان، برگرداندن تخمدان به وضعیت طبیعی و حفظ آن است. درمان شامل:
- جراحی اورژانسی:
- لاپاراسکوپی: روشی کم‌تهاجمی است که از طریق چند برش کوچک انجام می‌شود. در این روش، پزشک با ابزارهای مخصوص تخمدان را از حالت چرخشی خارج می‌کند (Detorsion) و جریان خون به تخمدان بازگردانده می‌شود. این روش اولین انتخاب درمانی است، به ویژه اگر تخمدان هنوز دچار نکروز نشده باشد.
- لاپاراتومی: در موارد شدیدتر که تخمدان آسیب زیادی دیده یا عفونت گسترده شده باشد، ممکن است نیاز به جراحی باز (لاپاراتومی) باشد.
- برداشتن تخمدان (Oophorectomy):
- اگر تخمدان به دلیل قطع طولانی‌مدت جریان خون دچار نکروز (مرگ بافت) شده باشد، ممکن است نیاز به برداشتن تخمدان باشد. با این حال، در صورت امکان، تلاش می‌شود تخمدان حفظ شود، به ویژه در زنان جوان یا آن‌هایی که قصد بارداری دارند.
- حذف کیست یا توده:
- اگر کیست یا توده‌ای باعث چرخش تخمدان شده باشد، ممکن است در جریان جراحی برداشته شود.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی تخمدان چرخشی به زمان تشخیص و درمان بستگی دارد. اگر درمان به موقع انجام شود و تخمدان به وضعیت طبیعی بازگردانده شود، اغلب تخمدان به طور کامل بهبود می‌یابد. اما اگر جریان خون به تخمدان برای مدت طولانی قطع شود، احتمال نکروز و از دست دادن تخمدان افزایش می‌یابد.
پیشگیری
در بیشتر موارد، پیشگیری از تخمدان چرخشی دشوار است زیرا عوامل خطر اغلب قابل کنترل نیستند. با این حال، در زنان با سابقه کیست‌های بزرگ یا تحت درمان ناباروری، نظارت منظم با سونوگرافی می‌تواند به شناسایی مشکلات قبل از بروز چرخش کمک کند.
