کیست تخمدان چیست و چه درمانی دارد؟

کیست تخمدان (Ovarian cyst) یک کیسه یا حفره پر از مایع است که در داخل یا روی سطح تخمدان‌ها تشکیل می‌شود. بسیاری از زنان در طول زندگی خود حداقل یک بار کیست تخمدانی را تجربه می‌کنند. اغلب این کیست‌ها بی‌خطر بوده و به طور خودبه‌خود از بین می‌روند، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.

انواع کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان به دو نوع کیست‌های عملکردی و کیست‌های پاتولوژیک تقسیم می‌شوند.

1. کیست‌های عملکردی (Functional cysts):

این نوع کیست‌ها در طی چرخه قاعدگی طبیعی ایجاد می‌شوند و به دو نوع تقسیم می‌شوند:

• کیست فولیکولی: در مرحله فولیکولی چرخه قاعدگی، فولیکول تخمک ممکن است به جای آزاد شدن، به کیست تبدیل شود. این نوع کیست‌ها معمولاً بی‌خطر هستند و خود به خود برطرف می‌شوند.
• کیست جسم زرد (Luteal cyst): بعد از تخمک‌گذاری، اگر فولیکول به جسم زرد تبدیل شود و از بین نرود، ممکن است به کیست تبدیل شود. این کیست‌ها نیز معمولاً خود به خود از بین می‌روند.

2. کیست‌های پاتولوژیک (Pathological cysts):

این نوع کیست‌ها به علت عوامل غیرعادی مانند رشد غیرطبیعی سلول‌ها ایجاد می‌شوند و ممکن است نیاز به درمان داشته باشند:

• کیست درموئید (Dermoid cyst): یک کیست خوش‌خیم که حاوی بافت‌های مختلفی مانند مو، چربی یا استخوان است.
• کیست آدنوم: یک کیست خوش‌خیم که از سلول‌های سطح خارجی تخمدان تشکیل شده و ممکن است پر از مایع باشد.
• اندومتریوما: کیست‌هایی که در نتیجه بیماری اندومتریوز تشکیل می‌شوند و حاوی بافت آندومتر هستند.

علائم کیست تخمدان

بسیاری از کیست‌های تخمدان علائمی ایجاد نمی‌کنند و به طور تصادفی در طول سونوگرافی یا معاینات پزشکی کشف می‌شوند. با این حال، در صورتی که کیست بزرگ شود یا بترکد، ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:

• درد لگنی یا شکمی: درد ممکن است مداوم یا متناوب باشد و در یک طرف بدن حس شود.
• احساس سنگینی یا فشار در ناحیه لگن.
• نفخ یا تورم شکم.
• قاعدگی‌های نامنظم یا خونریزی غیرطبیعی بین دوره‌های قاعدگی.
• درد هنگام رابطه جنسی.
• درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع.
• حالت تهوع و استفراغ: به ویژه اگر کیست بترکد یا پیچش تخمدان (تورشن) رخ دهد.

تشخیص

تشخیص کیست تخمدان معمولاً با استفاده از روش‌های زیر انجام می‌شود:

1. معاینه فیزیکی و لگنی: پزشک ممکن است با معاینه لگن بتواند توده‌ای غیرعادی در ناحیه تخمدان‌ها حس کند.
2. سونوگرافی ترانس‌واژینال: این روش تصویربرداری به پزشک کمک می‌کند تا اندازه، شکل و محتویات کیست را مشاهده کند.
3. آزمایش خون: برای بررسی سطح هورمون‌ها یا تعیین احتمال وجود سرطان، از جمله آزمایش‌های سطح CA-125.
4. CT اسکن یا MRI: در موارد خاص ممکن است این تصاویر برای تشخیص دقیق‌تر مورد استفاده قرار گیرند.

درمان کیست تخمدان

درمان کیست تخمدان به عوامل متعددی مانند اندازه، نوع، علائم و وضعیت باروری فرد بستگی دارد. روش‌های درمانی عبارتند از:

1. انتظار و مشاهده (Watchful waiting):

• در بسیاری از موارد، به ویژه در کیست‌های عملکردی، پزشک ممکن است توصیه کند که بیمار چند ماه صبر کند تا ببیند آیا کیست خود به خود از بین می‌رود یا خیر. در این مدت، سونوگرافی‌های دوره‌ای انجام می‌شود تا وضعیت کیست بررسی شود.

2. درمان دارویی:

• داروهای ضد بارداری هورمونی: قرص‌های ضد بارداری می‌توانند از تشکیل کیست‌های جدید جلوگیری کنند، اما به طور مستقیم در از بین بردن کیست‌های موجود تأثیری ندارند.
• داروهای ضد درد: در صورت وجود درد، پزشک ممکن است داروهای مسکن تجویز کند.

3. جراحی:

• لاپاراسکوپی: اگر کیست کوچک باشد و مشکوک به خوش‌خیم بودن باشد، پزشک ممکن است از طریق لاپاراسکوپی کیست را بردارد. این روش کم‌تهاجمی است و از طریق چند برش کوچک در شکم انجام می‌شود.
• لاپاراتومی: اگر کیست بزرگ باشد یا احتمال سرطان وجود داشته باشد، جراحی باز (لاپاراتومی) ممکن است انجام شود. در این روش، کیست یا تخمدان تحت جراحی قرار می‌گیرد و نمونه‌برداری از بافت برای بررسی سرطان انجام می‌شود.

4. برداشتن تخمدان (Oophorectomy):

• در صورتی که کیست بسیار بزرگ باشد یا احتمال بدخیمی وجود داشته باشد، ممکن است تخمدان آسیب‌دیده برداشته شود. در برخی موارد، پزشکان تلاش می‌کنند که تخمدان سالم باقی بماند تا باروری فرد تحت تأثیر قرار نگیرد.

عوارض کیست تخمدان

• پارگی کیست (Ruptured cyst): اگر کیست پاره شود، ممکن است باعث درد شدید شکمی و حتی خونریزی داخلی شود.
• پیچش تخمدان (Ovarian torsion): در مواردی که کیست بزرگ باشد، احتمال چرخش تخمدان به دور ساقه خود وجود دارد که می‌تواند منجر به قطع جریان خون و آسیب به تخمدان شود.
• ناباروری: برخی کیست‌ها، به ویژه کیست‌های پاتولوژیک یا ناشی از اندومتریوز، می‌توانند بر باروری تأثیر منفی بگذارند.

پیشگیری

در بیشتر موارد، پیشگیری از کیست تخمدان ممکن نیست. اما رعایت برخی موارد می‌تواند به کاهش احتمال بروز کیست‌های عملکردی کمک کند:

• استفاده از قرص‌های ضد بارداری هورمونی برای تنظیم چرخه قاعدگی.
• معاینات منظم زنان برای تشخیص و درمان به‌موقع هرگونه تغییرات تخمدانی.

نتیجه‌گیری

کیست‌های تخمدان در اغلب موارد خوش‌خیم و بی‌خطر هستند و خود به خود از بین می‌روند. اما در برخی موارد ممکن است نیاز به درمان یا حتی جراحی داشته باشند. تشخیص زودهنگام و نظارت بر کیست‌ها می‌تواند به پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.